Gazeteci Mehmet A. Kancı, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken’ın 6 Ocak’ta Dışişleri Bakanı Hakan Fidan görüşmesinin ve Orta Doğu cinsinin işaret ettiklerini AA Tahlil için kaleme aldı.
***
Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Antony Blinken, 7 Ekim’de başlayan Gazze Şeridi merkezli kriz kapsamında bölgeye yaptığı 4’üncü ziyarette 2’nci defa Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile bir ortaya geldi. İsrail’in Gazze saldırısının başlamasının akabinde Blinken 9 Ekim’de Dışişleri Bakanı Fidan ile telefon görüşmesi gerçekleştirmişti. Bu görüşmeye istinaden paylaştığı ” Türkiye’nin ateşkes davetini teşvik ettim.” sözünü içeren toplumsal medya bildirisini silerek, şimdi krizin başlangıcında ülkesinin taraflı siyasetini açık etmiş ve kendi kalesine gol atmıştı. 18 Ekim’de ABD Lideri Biden’ın İsrail’e yaptığı ziyaret ise Washington’ın Orta Doğu siyasetleri tarihine skandal olarak kaydedildi. ABD dış siyaset tarihinin en tek taraflı diplomasi teşebbüsünde Biden, El-Ehli Baptist Hastanesi’ne atağın Hamas tarafından düzenlendiği suçlamasına ortak olarak İsrail’in dezenformasyon siyasetine prim verdi. Böylelikle Ürdün’ün başşehri Amman’da Mısır Cumhurbaşkanı Abdulfettah es-Sisi ve Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas’ın iştirakleriyle düzenlenecek toplantının kapısını kendi eliyle kapattı. Dahası, ABD diplomasisi, İsrail’in Gazze’deki katliamı şiddetlenirken Türkiye ve bölge ülkeleri ile temasa geçmeyi tercih etmeyerek taraflı tutumunu sürdürdü. Bu siyaset, 6 Kasım’da Ankara’yı ziyaret eden Blinken’ın soğuk bir halde karşılanması ve Dışişleri Bakanı Fidan ile görüşmesinin akabinde açıklama yapılmamasıyla karşılık buldu.
Şartlar Blinken’ı İstanbul’a gelmeye zorladı
Bugün ise Blinken’in “7 Ekim vakasını” takip eden süreçteki 2’nci Türkiye ziyaretini hem Gazze’de hem de global jeopolitik düzlemde değişen şartlar çerçevesinde kıymetlendirmek gerekiyor. ABD’nin İsrail odaklı siyasetini değiştirmeye mecbur kaldığını anlatan birinci işaret ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Matthew Miller’in, Blinken’ın uçağının İstanbul’a inişinin akabinde paylaştığı toplumsal medya bildirisinde bulunabilir. Matthew, bildirisinde Türkiye’nin bedelli bir NATO müttefiki olduğunun altını çizerken, Gazze’deki çatışmanın yayılmasının önlenmesi de dahil olmak üzere bölgesel güvenlik problemlerinin tahlilinde değerli bir role sahip olduğuna işaret etti.
Blinken’ın 6 Ocak’taki Türkiye ziyaretinin içeriği 3 bahis başlığı çerçevesinde kıymetlendirilebilir. Bunlardan birincisi İsrail’in Gazze hücumunda gelinen durum, ikincisi F-16 alımı ve modernizasyon projesi, Azerbaycan- Ermenistan görüşmeleri, Irak ve Suriye üzere öne çıkan başlıklar eşliğinde Türkiye-ABD bağları, üçüncü ve son olarak Ukrayna- Rusya savaşının gidişatı doğrultusunda Rusya’ya karşı bölgenin tekrar tasarlanması. İsveç’in NATO üyeliği ve Ukrayna tahılını milletlerarası pazarlara ulaştırma çabası bu kapsamda kıymetlendirilebilir.
Fidan-Blinken görüşmesi sonrasında yayımlanan açıklamalar dikkatle okunduğunda, birebir içerik ve üsluptaki metinlerin kamuoyu ile paylaşıldığı dikkati çekiyor. Metinlerde her ne kadar Gazze’deki gidişat, F-16’ların alımına dair takvim ve İsveç’in NATO üyelik süreci üzerinde tam uzlaşma olmadığı, dahası Türkiye’nin bu hususlardaki konumunu ısrarla vurguladığı dikkat çekse de tarafların yeni bir tartışma yaratmaktan çok problemleri çözmeye odaklı yaklaşım ortaya koydukları görülüyor. İsveç’in NATO’ya üyelik süreciyle ilgili kesin kararın TBMM’ye ilişkin olduğu vurgusu, bu kararlı duruşun tabiri olarak açıklamada yer alıyor.
Beyaz Saray’ın Gazze siyaseti nasıl değişti?
İstanbul’daki görüşmeden hareketle, ABD’nin 3 aydır İsrail odaklı yürüttüğü Filistin siyasetinde gedik açıldığı anlaşılıyor. Diplomatik kaynaklara nazaran Blinken, Türkiye’de ve akabinde pazar günü ziyaret ettiği Ürdün ve Katar’da Gazze Şeridi’nin tekrar inşasında, idaresinde ve potansiyel olarak güvenliğinde rol oynamaları için yer yokladı. Bu husus başlıkları elbet Blinken’ın bölge çeşidinin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan ve Mısır ayaklarında da pahalandırılacak. Pekala ABD’nin Gazze’ye yaklaşımı, en baştan beri olması gerektiği biçimde neden çok taraflı bir sürece evrildi?
Bu değişiklikte Binyamin Netanyahu’nun ilan ettiği 2 maksada İsrail ordusunun ulaşamaması, yani Hamas askeri kanat başkanı Yahya Sinwar’ın etkisiz hale getirilememesi ve 130’dan fazla İsrailli esirin kurtarılamaması tesirli oldu. Bu gayelere ulaşılamadığı her gün Netanyahu ve kabinesindeki radikallerin, İsrail silahlı kuvvetleri ve istihbarat örgütlerinin yöneticileri ile ortası açılıyor. Dahası Savunma Bakanı Yaov Gallant ve Savaş Kabinesi Üyesi muhalefet önderi Benny Gantz’ın da Genelkurmay Lideri Herzi Halevi’nin yanında yer almasıyla ortaya çıkan kaos Washington’ı da rahatsız ediyor. İktidarını ne kıymetine olursa olsun sürdürme noktasına gelen Netanyahu’nun, savaşı Lübnan topraklarına yayma eğilimi de ABD’yi rahatsız eden bir öbür gelişme. Biden, Orta Doğu’yu yıkıma sürükleyen Netanyahu’nun, kasım ayındaki seçimlerde kendisi için yüke dönüştüğünün farkında.
Meselenin özü: Eşit müttefiklik
Konunun Türkiye-ABD bağları safahatına baktığımızda ise Rusya-Ukrayna savaşı ile gündeme gelen Finlandiya ve İsveç’in NATO üyelikleri Türkiye’nin “eşit müttefiklik” sıkıntısını tartışmaya açmasına da vesile oldu. Türkiye lakin bu vesileyle, tehditlerine maruz kaldığı terör örgütlerinin NATO müttefiklerinin topraklarında ağırlanmasına set çekecek düzenlemeler yapılmasında ara alabildi. Eşit müttefiklik bahsinde Ankara’nın sorguladığı bir öteki konu ise 2010 yılından bu yana Ege Denizi’nde Yunanistan lehine ABD tarafından bozulan askeri istikrarın gidişatıydı. Türkiye paydaşı olduğu F-35 programından ikili standartlı bir kararla dışlanıp talep ettiği F-16’lar için önüne net takvim konamazken, Yunanistan’ın F-35 programına dahil edilmesi ihtimali doğal olarak Türk dış siyasetinin karar vericileri açısından kabul edilebilir bir durum değildi. Blinken’ın Türkiye’nin akabinde yapacağı Yunanistan ziyareti öncesinde komşu ülkenin Dışişleri Bakanı Yorgos Yerapetritis’in şu sözlerinin üzerinde durmak gerekir; “Bizim için Türkiye’nin ABD ile münasebetlerinde ne yaptığı büsbütün kıymetsiz. ABD kimin emniyetli bölgesel oyuncu olduğunu anladı.” Yerapetritis’in muteber bölgesel oyuncu olmaktan anladığı herhalde Girit ve Dedeağaç dahil deniz ve hava limanları ile iradesini ABD’ye teslim etmiş bir ülke olmak. Gerçekten 7 Ocak’ta Yunanistan’a giden Blinken’ın Girit’te ağırlanması, Yunanistan’ın sahip olduğu imkanları ABD donanması ve hava kuvvetlerinin hizmetine sunmaktan duyduğu “kıvancın” izlerini taşıyordu. Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, konuk ABD Dışişleri Bakanı’nı “Suda Körfezi’ndeki konutumda sizi ağırlamak büyük memnunluk. İttifak münasebetimizi buradan, Girit Adası’ndan daha yeterli sembolize eden bir yer düşünemiyorum.” kelamlarıyla karşıladı. Yunanistan’ın Akdeniz, Ege, Adriyatik Denizi ve Batı Trakya’daki imkanlarını ABD ordusunun buyruğuna amade etmesi, İsveç’in NATO üyeliği üzere, ABD’nin Rusya’ya karşı yürüttüğü çevreleme hareketinin kıymetli bir modülü.
ABD ve Yunanistan 2010 yılından itibaren Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ni ve İsrail’i de yanlarına alarak, Türkiye’yi güç işbirliği görünümlü bir savunma ittifakı ile Doğu Akdeniz’de kuşatmayı denemişlerdi. Bu teşebbüs evvel 2021’de Ukrayna-Rusya savaşının ördüğü jeopolitik gerçekler duvarına çarptı. Lakin bundan dersini almayan Washington idaresi, Türkiye’yi dışlama yanılgısını Gazze Şeridi’nde 7 Ekim’de başlayan süreçte tekrar etti. Blinken’ın 6 Ocak’ta Dışişleri Bakanı Fidan görüşmesi ile başlayan yeni Orta Doğu cinsinin bildirileri bölgedeki olayların ABD’nin “temenni politikaları” doğrultusunda şekillenmediği gerçekliğini bir defa daha ispatladı.
[Gazeteci Mehmet A. Kancı, Türk dış siyaseti üzerine tahliller kaleme almaktadır]
Makalelerdeki fikirler muharririne aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
