CHP Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığından Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Deniz Yavuzyılmaz, Birleşik Arap Emirlikleri ile güç ve maden alanında imzalanan paydaşlık mutabakatını kıymetlendirdi. Yavuzyılmaz, “Yapılan mutabakat ile açıkça AK Parti tarafından BAE’ye Türkiye Cumhuriyeti hudutları içinde rant alanları oluşturulmak istenilmektedir. BAE’ye, son derece ucu açık, Akkuyu’da Rusya’ya sağlanan imtiyazlardan bile çok daha fazla imtiyazlar sağlanılmaktadır. Kelam konusu mutabakat, siyaseten kapitülasyon olarak nitelendirilmektedir” açıklamasını yaptı.
CHP Genel Lider Yardımcısı Deniz Yavuzyılmaz, Birleşik Arap Emirlikleri ile imzalanan Güç ve Maden Alanında Paydaşlık Mutabakatı’nı kıymetlendirdi. Yavuzyılmaz, bugün yaptığı yazılı açıklamada, şu bilgileri verdi:
“Kanun teklifi ile TBMM’nin uygun bulması istenen mutabakat, 19 Temmuz 2023’te Abu Dabi’de imzalanmıştır. Birleşik Arap Emirlikleri’yle imzalanan çerçeve mukavele Birleşik Arap Emirliği’nin güç ve maden alanında faaliyet yürüten şirketlerinin Türkiye’de yapacakları yatırımlarla ilgilidir. Mutabakatın resmi ismi, ‘Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Birleşik Arap Emirlikleri Hükümeti Ortasında Güç ve Doğal Kaynaklar Alanında Stratejik Paydaşlık Çerçeve Anlaşması’dır. Numan Kurtulmuş imzasıyla 14 Aralık 2023’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunulan Mutabakat’ın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Teklifi, Dışişleri Kurulu ile Sanayi, Ticaret, Güç, Alışılmış Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Kurulu’na yönlendirilmiştir. Şimdi komite görüşmeleri başlamamıştır.
Söz konusu Muahede ile yenilenebilir ve pak güç teknolojileri, batarya depolama ve elektrik enterkonneksiyon çizgileri, doğal gaz yahut pak ve yerli kömür yakıtlı termik santraller, az toprak elementleri, karbon yakalama, kullanım ve depolama, güç verimliliği, nükleer güç ve hidrokarbonlar alanlarına yönelik olarak her iki ülkede ve üçüncü ülkelerde projeler gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Mezkür Mutabakat kapsamında taraflar ortasında yatırım potansiyelini haiz projelerin geliştirilmesine ait olarak gerektiğinde başka mutabakatlar akdedilebilecektir.” denilmiştir. Yani Güç alanı bağlamında mutabakatın kapsamı çok geniş tutulmuştur. Projelerin finansmanı Birleşik Arap Emirlikleri tarafından sağlanacaktır.
Anlaşma kapsamında BAE’nin Türkiye’de yatırım yapacağı projeler;
Yenilenebilir ve Pak Enerji
2500 MW’a kadar deniz üstü rüzgar projesi/projeleri
3000 MW’a kadar optimize batarya depolamalı karasal rüzgar ve güneş gücü projesi/projeleri
Yeşil hidrojen ve/veya yeşil amonyak üretmek için 5000 MW’a kadar yenilenebilir ve pak güç projeleri
2000 MW’a kadar pompaj depolamalı hidroelektrik santral projesi/projeleri
Şebeke ve İletim
1000 MW’a kadar batarya depolama projesi/projeleri
Üçüncü ülkelerde elektrik enterkonneksiyon projeleri
Termik Santraller
İstanbul Ambarlı’da yer alacak 1200 MW-1800 MW kombine çevrim güç santrali de dahil olmak üzere 3000 MW’a kadar kombine çevrim gaz türbini güç santrali projesi/projeleri
3000 MW’a kadar pak ve yerli kömür yakıtlı güç santrali projesi/projeleri
Tabii Kaynaklar ve Yeni Teknolojiler
Nadir toprak metalleri
Diğer hidrojen
Karbon yakalama kullanımı ve depolanması
Enerji Verimliliği
Atık ısı ve yenilenebilir ısı kullanımı
Bölgesel ısıtma ve soğutma
Nihai kullanım dallarında eneıji verimliliği yatırımı
ESCO projelerinde işbirliği
Nükleer Santral konusunda işbirliği
6000 MWe’ye kadar nükleer güç santrali projesi/projeleri
Nükleer yakıt imalatı
İleri nükleer reaktörler
Nükleer işgücü ve tedarik zincirinin geliştirilmesi
Petrol ve Gaz projelerine dair işbirliği
-Upstream proje/projelerinde işbirliği yahut gaz upstream proje/projelerinde işbirliği
Petrokimya fırsat/fırsatları
-Gaz altyapı varlık/varlıkları
Nükleer Santral Yapımı
BAE tarafı, nükleer güç ile ilgili projeleri kıymetlendirecek ve uygun olması halinde, kabul edilebilir gördüğü kaide ve şartlarda finansman sağlayabilecektir.
Sadece Husus 2’nin 2. fıkrasındaki ‘6000 MWe’ye kadar nükleer güç santrali projesi/projeleri’ ibaresi, Akkuyu’dan çok daha kapsamlı bir mutabakatla karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir. Zira Akkuyu NGS’de reaktörlerin toplam kapasitesi 4800 MW’dir. BAE’de yalnızca Bakarah Nükleer Güç Santrali isimli tek bir nükleer güç santrali bulunmaktadır. Kelam konusu nükleer santral Güney Kore tarafından kurulmuştur. BAE yüksek teknoloji üretebilen bir ülke olmadığı için, ülke içinde tek NGS, Güney Kore tarafından kurulmuştur.
Bakarah isimli nükleer santrali kuran Güney Kore’li güç şirketi Korea Electric Power Corporation (KEPCO)’dur. KEPCO İdare Heyeti Lideri Cheong Seung-il, 1 Şubat 2023’te Sinop’ta kurulması planlanan 32 milyar dolarlık NGS için, devrin Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez ile Ankara’da bir ortaya gelip ön teklif vermiştir.
Proje Uygulamasindan Sorumlu BAE Şirketleri:
Abu Dhabi National Energy Company PJSC (TAQA)
– Abu Dhabi Future Energy Company PJSC (Masdar)
Emirates Nuclear Energy Corporation (ENEC)
Abu Dhabi National Oil Coınpany P.J.S.C. (ADNOC)
Abu Dhabi Developmental Holding Company PJSC (ADQ)
iştiraklerinden rastgele biri proje tipine nazaran sorumlu tutulacak.
“Türkiye Proje Alanları Tahsis Edecek”
Anlaşmaya nazaran Türk Tarafı, ilgili Proje mutabakatı kapsamında belirlenecek sonlu bir mühlet için ve yalnızca kelam konusu Projenin uygulanması gayesiyle Projeler için gerekli sahayı/sahaları belirleyecek ve tahsis edecektir. Öteki bir deyişle, Türkiye, proje için gerekli alanları belirleyerek, proje mühletince (işletme mühleti dahil) kullanılmak üzere Birleşik Arap Emirlikleri’nin yetkili şirketine tahsis edecektir.
Ayrıca Türk Tarafı ulusal iletim sisteminde güç projeleri için kâfi kapasiteyi tahsis edecektir.
“BELİRLENEN ALANA BAE DIŞINDA KİMSE BAŞVURAMAYACAK”
Türk tarafı ve yetkili makamı, BAE tarafı ve tayin edilmiş kuruluşları dışında rastgele bir yatırımcı ile kelam konusu Proje için belirlenen saha(lar) üzerinde rastgele bir Proje’nin geliştirilmesi için direkt yahut dolaylı olarak müzakere etmeyecek yahut muahede yapmayacak yahut kelam konusu sahanın rakip bir proje için kullanılmasına müsaade vermeyecektir. Bu düzenleme haksız rekabete de terslik içermektedir.
ALIM GARANTİSİNİN ALTYAPISI OLUŞTURULUYOR
Aynı unsurun 9. Fıkrasında ‘Türk Tarafı, elektrik enterkonneksiyon Proje/Projeleri hariç olmak üzere, ulusal iletim sisteminde güç Projelen İçin kâfi kapasiteyi tahsis edecektir’ denilmiştir. Bu husus, BAE finansmanıyla kurulacak tesislere, alım garantisi verileceğinin hukuksal altyapısını oluşturmaktadır.
“TÜRKİYE MÜSAADE, RUHSAT VE ÇEVRESEL YÜKÜMLÜLÜKLERE DAİR KAİDELERDE YARDIMCI OLACAK”
Sözleşmede ‘Türk Tarafı, Türkiye Cumhuriyeti’nin yürürlükteki kanun ve yönetmeliklerine uygun olarak projelerin uygulanması için müsaadelerin, ruhsatların ve çevresel tesir kıymetlendirme sürecinin alınmasında kolaylık ve takviye sağlayacaktır’ denilmiştir.
Anlaşma ile BAE şirketlerinin Türkiye’deki iç hukuka uygun davranma yükümlülüğü yüklenmesi beklenirken, bilakis iç hukukun uygulanmasının BAE için esnetilmesi karar altına alınmıştır.
Esasında, bu durum direkt yabancı yatırımlarına dair literatürde politik risk olarak tanımlanmaktadır. Bir devlet, yabancı yatırımcıları kendi ülke sonlarına çekebilmek ismine ülkesini yatırım için cazip kılmaya çalışmaktadır. Yabancı yatırımcının yatırım için beklediği siyasi istikrarı, hukuksal kolaylıkları sağlayarak, ülkedeki yabancı yatırımın artmasını amaçlamaktadır. Somut durumda, BAE’yi yatırımlarını çekebilmek ismine, iç hukuktaki kontrol sistemi zayıflatılmaya çalışılmıştır.
“UYUŞMAZLIKLAR DOSTÇA TAHLİL YOLUYLA ÇÖZÜLECEK. MAHKEME YOK. HUKUK YOK”
Anlaşmanın 7. unsuruna nazaran, muahedenin yorumlanması, uygulanması yahut hayata geçirilmesinden kaynaklanan her türlü uyuşmazlık, taraflar ortasındaki müzakere ve/veya müzakereler yoluyla dostça bir halde tahlile kavuşturulacaktır.
BAE ile yapılan güç ve maden yatırımları alanında mutabakat memleketler arası mutabakat yapılarak, iç hukukta yapılacak yargılamalardan kaçırılmıştır.
Sadece dostça tahlil yolu düzenlemesine karşılık, dostça tahlil sağlanamaması durumunda hangi hukuksal yolların uygulanacağı kararlaştırılmamıştır. Örneğin, Akkuyu nükleer güç santrali projesiyle ilgili milletlerarası muahedede, uyuşmazlık tahlili olarak birinci seçenek tarafların mutabakatı olarak belirlenmiş, lakin bu formülle tahlile ulaşılamaması durumunda tahkim yolu öngörülmüştür. Lakin, BAE ile yapılan mutabakatta tahkim yolu öngörülmemiştir. Kural olarak, tahkime başvurulabilmek için ya mukavelede tahkimle ilgili bir kararın olması ya da taraflar ortasında ayrıyeten bir tahkim mutabakatı yapılması zaruridir. Somut durumda, taraflar ortasında başka bir mukavele yoksa, tahkime müracaat yolu da mümkün gözükmemektedir.
“GİZLİLİK HUSUSU İLE MUTABAKAT TARTIŞMALARDAN ARINDIRILMAK İSTENİYOR”
Anlaşmanın 6. unsurunda, ‘Taraflar, Projelerle ilgili rastgele bir bilgiyi ilgili tayin edilmiş kuruluşları (ve onların ilgili iştirakleri) dışında ifşa etmeyecek ve Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça bu cins bilgileri bilinmeyen tutmak için ellerinden gelen üstün çabayı göstereceklerdir’ denilmiştir.
Söz konusu mutabakat, memleketler arası mutabakat yolu ile yapıldığı için iç hukuk denetiminden kaçırılmaktadır. Mutabakat kapsamında yapılacak projelere dair bilgiler zımnî tutularak şeffaflık zedelenmekte, projenin kamuoyu nezdinde sorgulanabilmesi de engellenmektedir.
Örneğin Akkuyu NGS projesi için Rusya ile yapılan mutabakatın ayrıntıları ortaya çıktığı için, projenin kamuoyu nezdindeki güvenirliği de sorgulanmaktadır. Oluşacak dev kamu ziyanını, verilen alım garantileri, Rusya’nın ülkemiz sonları içinde yüz yıl boyunca toprak sahibi olmasını sağlayacak kontrat kararları Akkuyu NGS projesinin en çok tenkit alan noktalarıdır. Tıpkı şeyi bu muahedede da yaşamamak için projelerle ilgili bilgilerin bilinmeyen tutulması kararlaştırılmıştır.
“ANLAŞMANIN YORUMLANMASINDA İNGİLİZCE METİN TEMEL ALINACAK”
Anlaşma kararlarının yorumlanmasında rastgele bir farklılık olması halinde İngilizce metin temel alınacağı kararlaştırılmıştır. Muahede metninin Türkçe çevirisi dahi BAE tarafından dikkate alınmamış; rastgele bir uyuşmazlık meydana geldiğinde, Türkçe ve İngilizce çeviriler ortasındaki farklılıktan doğacak Türkiye’nin aleyhine her yorum legal kılınmıştır.
Yapılan mutabakat ile açıkça AK Parti tarafından BAE’ye Türkiye Cumhuriyeti sonları içinde rant alanları oluşturulmak istenilmektedir. BAE’ye, son derece ucu açık, Akkuyu’da Rusya’ya sağlanan imtiyazlardan bile çok daha fazla imtiyazlar sağlanılmaktadır. Kelam konusu mutabakat, siyaseten kapitülasyon olarak nitelendirilmektedir.
Yapılan mutabakat ile Türkiye kendi hudutları içerisinde yabancı bir yatırım çekebilmek ismine bir grup imtiyazlar vermektedir. Lakin kelam konusu imtiyazlar sağlanırken, iç hukukta ihale yoluyla yaptırılacak bu yatırımları, direkt temin eder üzere iki taraflı bir memleketler arası muahede yoluyla yapmakta, ihalesiz bu süreci ise hukuken yargılanabilir, denetlenebilir bir çizgiden kurtarılmak istenmektedir. Birebir şartlarda, devlet tarafından belirlenen proje yerinde kapasitesi devlet tarafından belirlenen bir tesisi yerli bir yatırımcı kuracak olsaydı, bununla ilgili ihaleye girmesi gerekecekti. Mutabakat içeriği kamusal ve yargısal kontrolden kaçırıldığı üzere haksız rekabet kurallarına da terslik içermektedir.
AK Parti, Akkuyu’yu 100 yıllığına Rusya’ya tahsis etmiştir. Hesaplamalarımıza nazaran, 60 yılda Rusya’nın (ROSATOM’un) kasasına en az 284 milyar dolar para girecektir. 15 yılda Hazine’nin kasasından Rusya’ya 38 milyar dolar garanti ödeme yapılacaktır. Bu son muahede ise BAE’ye, yani yabancı bir ülkeye Türkiye Cumhuriyeti topraklarında, Akkuyu NGS için yapılan mutabakattaki kararlardan çok daha fazla imtiyazlar tanımaktadır.
AK Parti ülkeye sıcak para girişi sağlamak ve günü kurtarmak için, Türkiye’nin geleceğini ateşe atmaktadır. Ak Parti, ekonomik krizden çıkışın yolu olarak, ülkemizin güç potansiyellerini devasa kamu zararlarına yol açacak, ülkemizin topraklarını yabancı ülkelere tahsis edecek bu tip mutabakatları imzalamaktadır.”
