Dünyanın elektrikli arabalarla tanışması çok eski değil, yalnızca 188 yıl evvel birinci uygulamaları yapıldı. 1834 yılında Amerikalı Thomas Davenport’un birinci DC elektrikli motoru icat etmesiyle başlıyor elektrikli arabaların günümüze kadar gelen öyküsü.
Kendini yetiştirmiş fakir bir demirci olan Davenport, birden fazla çalışmaya ilham olacak ve tüm kuşakların hayatını değiştirecek icadını yaptığında şimdi 32 yaşındaydı.
İlk evvel pille çalışan bir elektrikli motor (dönen elektrikli makine) yaptı ve küçük model otomobillerde kısa aralıklarda kullandı. Bu teşebbüsünün tramvayların elektrikle çalışmasında öncü olduğu, devrin araştırmacıları tarafından belirtiliyor.
Amerika’nın tek mühendislik okulu, dünyanın birinci elektrikli motorunu satın aldı
O yıllarda ülkenin tek mühendislik okulu olan Renssealer’ın kurucu lideri Amos Eaton kendi kendini yetiştirmiş olan demirciye ve motoruna hayran kalınca motor Stephen Van Renssealer tarafından satın alındı. Daha sonra Thomas Davenport, New York’a gidip, Joseph Henry’nin tasarımı elektromıknatısı itici güç olarak nasıl kullanıldığını gördü.
Buradan aldığı elektromıknatısı kesimlere ayırarak inceledi. Çalışmalar sonrasında eşi Emily ve yardımcısı Orange Smalley ile birlikte yaptıkları elektrikli makine üzerine birinci Amerikan patentini aldı.
Tüm bu üretimler, günümüzde şönt sargılı fırça ve komitatör DC olarak tanımlandı. Elektrikli lokomotifi ve elektrikli piyanoyu keşfetti. 1840 yılında birinci defa elektrikle basılan kendi mecmuası olan The Electro-magnet and Mechanics Intelligencer’ı çıkarttı.
‘The Blacksmith’s Motor’ kitabının müellifi Frank Wicks “Motor çok başarılıydı ve yatırımcıya gereksinim duydukça ticari başarısızlığa dönüşmeye başladı. Kimyasal pillerdeki güç ölçüsü ölçülemiyordu ve pille çalışan bir motor buhar makinesi ile rekabet edemezdi.
Para kelamları verildi lakin hiç birini alamayarak iflas etti. İşini ve elektrik motoru hakkında bir kitap yazdı ve 49 yaşında öldüğünde geriye yalnızca rehber niteliğinde bu kitabı kaldı.
“Thomas Edison, deneylerine güç sağlamak için kimyasal bir pil kullanarak 1879’da elektrik ampulünü icat etti, lakin müşterilere elektrik sağlamak hedefiyle merkezi üretim tesislerine ve dağıtım sistemlerine olan gereksinimi fark etti.
1882’de, aşağı Manhattan’daki Pearl Street istasyonu, Thomas Davenport’un 45 yıl evvel icat ettiği tipten şönt sargılı fırça ve komütatör DC jeneratörlerini çalıştırmak için buhar motorlarını kullandı.
Artan talebin çok büyük bir yeni üretim ve hizmet sanayisi gerektireceğini fark eden Edison, Schenectady’de General Electric Co olacak bir üretim tesisi kurdu.” diye açıklıyor.
New York sokaklarında elektrikli taksiler
Tıpkı periyotlarda İskoçya’da yaşayan Robert Anderson tarafından 1832-1839 yıllarında elektrikli araç yapıldı. Tüm icat ve çalışmaların gerisinde 1897 yılından New York sokaklarında elektrikli taksiler dolaşmaya başladı. Amerikan’ın birinci büyük elektrikli araba üreticisi firması Pope Manufacture Company bu devir kuruldu.
Amerika’da Thomas Daverson’dan sonra ikinci elektrikli arabayı üreten marka 1890 yılında Morrison oldu. 1899 yılında ise ülkenin en esaslı markalarından Baker iki kişilik model tasarladı ve birinci seride 800 araç satarken Ford modelinin çıkmasıyla satışlarında düşüş oldu. R. Davis birinci dört tekerli yük aracını 1873 yılında yaptı.
İngiltere’de Profesör William Ayrton ve John Perry üç tekerlekli elektrikli aracın tanıtımını 1882 yılında gerçekleştirdi. Amerika’da Morris ve Salomon iki oturma koltuğu olan “Electrobats” isimli elektrikli aracı üretti.
Londra’da “Londra Elektrikli Taksi Şirketi” (LETC) 15 elektrikli taksi geliştirip 1897 yılında kullanıma sundu. Fransa’da Camille Jenatzy tarafından 98 km/s sürate ulaşan elektrikli yarış aracı dünya sürat rekorunu 1899 yılında kırdı.
Elektrikli arabaların altın dönemi
Elektrik araçlar için en hoş periyotlar 1900’lü yıllar oldu. Amerika’da üretilen arabaların %28’i elektrikli olarak yapıldı.
Özellikle akaryakıtlı araç motorlarının sesli çalışması ve sallantı yapması elektriklilerin tercih edilmesini sağladı. Daha sonra Henry Ford’un seri üretimi akaryakıtla çalışan Model T’nin çıkması, Amerikan kullanıcısının araba pazarındaki tercihini etkilemeye başladı.
Seri üretim demek iş gücünün ve imalat maliyetlerinin azalması demekti. Daha ucuz üretilen akaryakıtlı otomobillerin uzun uzaklık sürüş özelliklerinin olması ve yakıta daha rahat ulaşılabilmesi üzere artılarıyla tercih edilir olduğunu devrin araştırmacıları tabir ediyor.
Petrol kökenli yakıt kullanan araçların hava kirliliği yaratmaları ve etraf kirliliğine neden oldukları için 70’li yıllarda daha pak kullanım sağlayan elektrikli araçlar yine gündeme geldi. BMW kent içi sirkülasyonu 30 km ve 50 km/s sürate sekiz saniyede ulaşabilen 1602 E modelini elektrikli olarak tasarladı. Modeli 1972 Almanya Münih Olimpiyat Oyunları’nda tanıttı.
Maksimum suratı ise 100 km/s olan model üretime geçmedi. 2000’li yıllar elektrikli araçların şahlanışına tanıklık etmeye başladı. Mühendis Martin Eberhard ve Marc Tarpenning tarafından “Tesla” ismiyle 2003’te kurulan şirket, elektrikli arabaları tekrar tanınan hale gelmesini sağladı.
2020’de 499.550 bin civarı araç satan Tesla, Model S, 3, X ve Model Y isimli dört modeli ile satışlarının yüzde 70’ini ABD, yüzde 10’unu Çin, yüzde 5’ini Norveç’e gerçekleştiriyor.
Chevrolet, Renault, BMW, Nissan, Toyota üzere markalar elektrikli araba üretimine geçerek 21.yüzyıla elektrikli araçlarla başladı. Ülkemizde de 2019’da tanıtılan büsbütün elektrikli TOGG, büyük ilgi uyandırdı. Ortalama 500 km menzil ve 30 dakikanın altında süratli şarj ile bataryası %80 doluluğa ulaşan TOGG satışa limitli olarak sunuldu.
