“Süper Baba” dizisinde canlandırdığı “Yakup Dede” karakteriyle hafızalarda yer edinen, tiyatro ve sinema sanatkarı, müellif İhsan İhtilal vefatının 14. yılında anılıyor.
Topçu Binbaşı Mustafa Sabri Beyefendi ile Nöber Hanım’ın oğlu olan sanatçı, kimi kaynaklara nazaran 1914 kimine nazaran ise 1915’in 7 Ocak tarihinde dünyaya geldi.
Sanatçı, Üsküdar Sokullu Mehmet Paşa İlkokulunu bitirdiği 1926’da babasını kaybetti. Akabinde ortaöğrenimine Darüşşafaka Lisesinde devam etti. Şimdi Darüşşafaka’dayken 1930’da tiyatro çalışmalarına başlayan İhtilal, 1932’de Üsküdar’da, arkadaşlarıyla kurduğu Gençler Mahfili’nde tiyatroya devam etti.
Devrim, bir röportajında tiyatroyla tanışmasını şu sözlerle anlatmıştı:
“Daha okuldayken, Üsküdar Gençler Mahfeli diye amatör bir tiyatro topluluğu kurduk. Böylece Darüşşafakalı ve Üsküdarlı arkadaşlarımla birlikte piyesler hazırlamaya başladık. Üsküdar parkının karşısında Cumhuriyet Halk Partisinin (CHP) binası vardı ve CHP salonunu bize verdi. Cumartesi, pazar günleri o salonda temsiller vermeye başladık. Üsküdar halkı bizi kucakladı.”
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesine başlayan İhtilal, 3. sınıfta okuldan ayrıldı. Sanatçı, Bakırköy Halkevine girdi ve bir yandan eğitim alırken öbür yandan sahneye çıkmaya başladı.
İhsan İhtilal, 1951’de İstanbul Kent Tiyatrolarına girerek, Muhsin Ertuğrul’un da ortalarında bulunduğu değerli sanatkarlarla tıpkı sahneyi paylaştı ve uzun müddet İstanbul Kent Tiyatrosunun yaşayan en yaşlı sanatkarı olma rekorunu elinde bulundurdu.
1930’lu yıllarda edebiyata ilgisi başladı
Edebiyata ve yazmaya da ilgisi olan sanatçı, lise yıllarında öyküler kaleme aldı. Hikaye, deneme ve şiirleri Varlık ve Yücel’de, 1936’da çıkarmaya başladığı Gündüz mecmuası ise Hakimiyet-i Ulusala gazetesinde yayımlandı.
Devrim, edebiyata merakını bir röportajında şöyle lisana getirmişti:
“1930’lu yıllarda edebiyata merak saldım. O yıllarda Fotoğraflı Ay diye bir mecmua çıkıyordu. Bir de Küçük Öyküler Koleksiyonu isimli yeniden bir ek mecmua yayımlanıyordu. Bunlar, bir öykü karşılaşması açtı. Yedinci sınıftayım. Benim Darüşşafaka’daki numaram 918, bir de yanımda arkadaşım var, 919 Rüştü. İki öykü yazmışım, ikisini de karşılaşmaya sokmak istiyorum. Bir öykümü Rüştü’nün ismine soktum ve o öykü karşılaşmayı kazandı. Fotoğraflı Ay Matbaası Rüştü’ye on, on beş cilt kitap ve mecmua armağan etti. Müsabakayı kazandıktan sonra Varlık mecmuasına abone oldum, hikayelerim Varlık’ta çıkmaya başladı. 1934 yılında imzam yeterlice meşhur olmuştu, Sait Faik, İhsan İhtilal ve Ümran Nazif…”
ABC ve İhtilal kitapevlerini kurdu
Kendi ismi dışında İhsan Naim, İhsan Aygün, Enis Bülent Yedek, Aşık İhtilal, Öksüz Memet imzalarını da kullanan İhtilal’in çeşitli gazete ve mecmualarda “manzumelerim” dediği şiirleri yayımlandı. Hikayelerinin bir kısmı Rusça, Yunanca ve Fransızcaya çevrildi. “Bir Martı Gibi” isimli şiiri Mustafa Şükrü, “Gözü Bende Kaldı” şiiri Bora Ayanoğlu tarafından bestelendi.
Sanatçı, 1943’te Salah Birsel ve Burhan Arpad ile ABC Kitabevini, 1944’te ise İhtilal Kitabevini kurdu.
Yayımladığı bir yapıtın yasaklanması sonucu, yayınevi kapatılan İhtilal, bir röportajında bu husus hakkında, “Devrim Kitapevi uzun yıllar devam ederdi, lakin Rıfat Ilgaz’ın ‘Sınıf’ kitabını ben bastım.” sözlerini kullandı.
1940’ta eşi İlhan hanımla evlendi
İhsan İhtilal, 1940’ta İlhan Hanım ile evlendi. 1951’de oyuncu olarak başladığı İstanbul Kent Tiyatrolarında bir devir yöneticilik de yaptı ve 1973’te emekli oldu.
Usta sanatçı, Kent Tiyatrolarına başlama öyküsünü anlattığı bir açıklamasında, şunları aktarmıştı:
“Evlendim, Bakırköy’e yerleştim. Bakırköy Halkevi’nde çalışmaya başladım. Tam amatör bir tiyatroculuk hayatımız vardı. Güzel bir oyuncu olan Turhan Göker de halkevinde bizimle çalışıyordu. Tıpkı vakitte Kent Tiyatrosunda da görevliydi. Israrla benim Kent Tiyatrolarına müracaat etmemi istiyordu. 1950 yahut 1951 yılında Kent Tiyatrolarından bir mektup aldım. Tepebaşı’ndaki Kent Tiyatrolarında Direktör Mahmut Moralı’yı görmem isteniyordu. Oysaki Turhan Göker benim adıma Kent Tiyatrolarına müracaatta bulunmuş.”
“Seyircinin beğenisine layık olmaya çalıştım”
Tiyatronun yanı sıra sinema çalışmalarına da katılan İhsan İhtilal, 30 kadar sinemada rol aldı.
“Yuva”, “Belene”, “Dönemeç”, “Süper Baba”, “Yeni Hayat”, “Zeybek Ateşi” ve “Baba Evi” isimli televizyon dizi ve sinemalarında oynayan İhtilal, “Süper Baba” dizisindeki Yakup dede karakteriyle hafızalarda yer etti.
Oynadığı Sürmeneli Yakup dede rolünün kendisini en fazla heyecanlandıran rol olduğunu söyleyen İhtilal, “Dizi beş sene devam etti. Onun gerisinden ‘Baba Evi’ geldi. Seyirci beni beğendi. Ben de o beğeniye layık olmaya çalıştım.” tabirlerini kullanmıştı.
“Evimiz”, “Hatıralar” ve “Yemen Türküsü” isimli yayımlanmış üç kitabı da bulunan usta sanatçı, 6 Ocak 2010’da hayatını kaybetti. İhtilal’in cenazesi Rumelihisarı Aşiyan Mezarlığı’na defnedildi.
