Çiftlerle çalışan bir terapist olarak, klinik çalışmalarımda insanların birbirleriyle acı verici bağlar kurduklarını gördüm. Çiftlerin bu kendilerine acı veren, çatışmalı alakalarını sürdürmelerinin nedeni merakımı uyandırdı. Bu çiftlerin birbirini nasıl bulduğu, ortalarındaki münasebetin sapkınlık ya da sadomazoşizmi çağrıştırması dikkatimi çekti. Çiftlerin boşandıktan sonra bile bu acı verici ilgiyi sürdürdükleri, bu bağ için vakitlerini, paralarını, hatta birtakım durumlarda çocuklarını feda ettikleri görülüyor. Benim bu yazıdaki hedefim da bu sorulara karşılık aramak ve analitik terapide bu çiftlerle nasıl çalıştığımız konusunda bilgi vermektir.
Grotstein’a (1987) nazaran beşerler boşluk hissinin yerine, kendilerine acı veren şahıslara bağlanmayı tercih ediyorlar. Bu boşluk duygusu, bireylerde “hiçlik” ve “kara delik” hissi yaratıyor. Beşerler için asıl güç olan bağlanılan şahıstan yoksun kalmak değil, içlerindeki “anlamsızlık” ile başa çıkmaktır. Bu içsel boşluk insanların kendilerini neredeyse meyyit üzere hissetmelerine sebep oluyor ve Kernberg’in de dediği üzere, bireyler “ölü hissetmektense acı çekerek hala yaşadıklarını bilmeyi” yeğliyor (1975, s.196).
Çiftlerde, intihar bombacılarının bir emel uğruna canlarını feda etmelerine ve hayatlarına öldükten sonra dahi mana vermelerine benzetilebilecek, bir acıya bağlanma olgusu bulunuyor. Bu durumda da boşluk ve anlamsızlık duygusu yerine, acı veren evlilik alakaları tercih ediliyor. Toplumsal küme üyelerinin küme kimliğini korumak için her şeylerini feda edebildikleri üzere, çiftler ve bireyler de birebir halde davranabiliyor (Lachkar, 2003, s.77). Kendilik hissinin ve kimliğin korunması, bireylerin kendi hayatından bile pahalı olabiliyor. Şahıslar bu durumlarda her türlü bedeli ödemeye hazır oluyorlar.
Analitik terapide hareket noktamızı belirleyen varsayım, çiftlerin eş seçiminde bilinçdışı süreçlerin epey tesirli olduğudur. Bireyler çocukluklarında açılmış bir yarayı bilinçdışında onarma uğraşıyla ya kendilerinde yara açan ebeveyne emsal birini, ya da tam zıddı, yarayı açan ebeveynden farklı bir eş seçerler.
Duygusal acılar, kişinin geçmişinde çözülmemiş mevzuların olduğunu gösterir ve çift terapisinde bu bahislerin üzerine çalışılır (Lachkar, 2003, s.78). Böylelikle yeni tecrübeler ve şahsî gelişimleri hayata geçirmek terapi sürecinde mümkün olabilir. Zira, analitik çalışan bir terapist olarak, çiftlerin yeni tecrübelerden korktuklarını ve yeni tecrübeler yerine, yıkıcı olduğu halde eski davranış kalıplarını sürdürmeyi tercih ettiklerini gözlemlediğimi söyleyebilirim.
Terapi sürecinde, çocukluk tecrübeleri ve erken çocuklukta oluşan davranış kalıpları konusunda içgörü edinilmesi çok değerlidir. Ama bu içgörü, kalıcı bir değişim için tek başına kâfi olmamaktadır. Çift dinamiğinde değişim, terapi sürecinde kazanılan içgörüleri, yeni his ve niyetleri bağlantılarda tekrar tekrar deneyimlemekle gerçekleşir.
Başarılı olduğunda evlilik, eşlerin değerli ruhsal gereksinimlerinin karşılanmasını sağlar. Her bireyin sevgi, yakınlık, onaylanma, ilişkin olma ve kıymetli hissetme gereksinimleri vardır; düzgün bir evlilik bu muhtaçlıkları karşılar. Evlilik münasebetinde yalnız olmadığını bilmek, tecrübeleri paylaşmak büyük değer taşır. Kimi durumlarda, aile baskısı yahut toplumsal nedenlerle evlenildiğinde, sadece evlenmiş olmak bile başlı başına gurur duyulan bir durum olabilir; kişi kendini bir işi başarmış olarak görür ve kendine verdiği kıymet artar. Böylelikle ruhsal, toplumsal ve ekonomik muhtaçlıklar karşılandığında taraflar tatmin duygusu yaşar ve evlilik muvaffakiyete ulaşır. Ancak bu gereksinimler karşılanmadığında eşler mutsuz olmaya başlar ve evlilikte sıkıntılar ortaya çıkar. Çiftleri terapiye getiren bu meseleler hayli çeşitli olabilir.
Analitik çift terapisinde odaklanılan, tek tek bireylerden daha çok ilginin kendisidir. Terapide, bireyin iç dünyasındaki umutlar, dilekler, kaygılar, hayal kırıklıklarının yansıra; eşinin iç dünyasına ve tarafların iç dünyalarının etkileşimine, birbirleri üzerinde nasıl tesir ettiklerine dikkat edilir. Her çiftin yaşantısı ve irtibat biçimi birbirinden farklıdır; her çiftin kendine has karakteri vardır. Bunlar bilinçdışı süreçlerle ilgilidir ve çiftler bunun farkında değildir.
Referanslar:
Becker, B.J. (1978). Holistic, Analytic Approaches to Marital Therapy. American Journal of Psychoanalysis, 38:129-142.
Grotstein, J. (1987). Meaning, meaninglessness, and the “black hole”: Self and interactional regulation as a new paradigm for psychoanalysis and neuroscience: An introduction. Unpublished manuscript cited in Lachkar, 2003.
Kernberg, O. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. New York: Jason Aranson.
Lachkar, J. (2003). The Narcissistic/Borderline Couple: New Approaches to Marital Therapy. Routledge: New York & Oxford.
