Mutlu Eden Bir Diyet Biliyor Musunuz?
Aşırı kilo ve obezitenin oluşmasında çağdaş ömrün gerekleriyle birlikte genetik yatkınlık, metabolik sebepler, ilaç kullanımı üzere toplumsal ya da ruhsal birçok sebepler sıralanabilir. Tüm bunların yanı sıra “diyet yapmak yahut diyete dayalı bir anlayış neden işe yaramıyor” bunun irdelenmesi gerekir.
Diyet yapmak birden fazla kişiyi hissettirdiği mahrumiyet hissinden ötürü mutsuz eder. Diyet yapmaktan vazgeçip durumlarını kabul edenler de mutsuzluklarıyla keyifli olmayı öğrenmişlerdir.
Yemekten Vazgeçme İradesi Göstermek Neden Bu Kadar Güç?
Kısıtlamaya dayalı bir yemek anlayışı bir müddet sonra kendinizi hapishanede hissetmenize neden olur. Bu fasit daireden çıkamayan kişi bedensel hazda takılı kalır. Karbonhidrat kısıtlaması ve şekeri kesmek bir müddet sonra kişiyi yüksek ölçüde rahatsız etmeye başlayabilir. Bu besin cinslerinin her ikisi de ölçülü olarak alınmalı, lakin rafine edilmiş besinlerin bağımlılık yapan tesiri göz arkası edilmeden.
Bedensel Gereksinimlerle Duygusal Gereksinimler Birbirine Karıştırılıyor
Tüm süratli, denetimsiz ve aşırı yeme aksiyonlarının fizikî sebeplerden çok bilinçaltında yatan sebepleri var: Öfke, aşrı kıskançlık, ruhsal ve bedensel tatminsizlik, öz kıymet ve özgüven eksikliği, suçluluk duygusu, kızgınlık, çok kıskançlık, ilişkisel ve cinsel problemler, kişinin çözmeye gücü yetmediği ya da gücü olmadığı için bastırdığı durumlar, yalnızlık duygusu üzere bilinçaltı seviyedeki olumsuz hisler, kilo almanın sebepleri arasında kıymetli yer tutuyor.
Dengeli Beslenmek Ne Demek?
Ortalama bir insan için ülkü olan sağlıklı beslenme düzeninde toplam besinlerin yüzde 50’si karbonhidratlardan, yüzde 15’i proteinlerden, 20- 30’u da yağdan gelmelidir. Diyetisyenlerin kilo verme yahut form koruma maksadıyla ürettikleri formüllerin temelinde bu 3 kaynağın dengelenmesi yatar.
Mideyi Değil Beyni Denetim Etmek
Birçok insanın farkına varamadığı şey açlık hissi ve güç kullanımın beyin tarafından denetim edildiğidir. Beyniniz siz bunları fark etmeden, düşünmeden bir yazılım üzere misyonunu yerine getirir. Bu açıdan bakılırsa iştah, motivasyon, hisleri yönetmek üzere dürtüsel davranışlarda değişiklik yapabilmekte ve hasebiyle sağlıklı kilo kaybetme sürecinde iradenin çok az tesiri vardır.
Vücudun Referans Bedeli Değişmeden Asla Kalıcı Kilo Veremezsiniz
Kaç kilo olması gerektiği konusunda bedenin kendine ilişkin bir algısı vardır. Buna referans bedeli denir. Beden bu referans bedel üzerinden 5-7 kilo ortasında iniş çıkışları olağan kabul eder. Bu aralığın dışına çıkmayı ise bir tehdit olarak algılar ve daha fazla kilo kaybı yaşadığında bütün sistemleri buna mani olmak için çalışır. “İşte su bile içsem yarıyor”, “kilo verme uğraşlarıma bedenim direniyor” üzere şikayetleri olanların temel gerçeği budur. Sistem tıpkı bir termostatın yaptığı üzere onlarca kimyasal aktiviteyi, sinyali, açlığı ve metabolizmayı birebir anda düzenleyen kompleks bir prensiple çalışır. Örneğin kışın termostat ayarı 24 dereceye ayarlıysa ve oda size sıcak geliyorsa, pencereyi açsanız bile kombi sisteminiz oda sıcaklığını 24 derecede tutacak halde çalışır ve pencereyi açmak o anda yarattığı serinlik dışında bir işe yaramaz. Bedeninizin referans sistemi yıllar içinde oluşmuş ve pekişmiştir. Referans bedeliniz 73-78 kilo, ülkü kilonuz 58 kiloysa ferdî gayretlerinizle diyet yaparak 58 kiloya gelmiş olsanız bile termostatınız devreye girip kısa müddet içinde sizi referans aralığına geri çekecektir (73-78 kg). Yani ferdî uğraşlarınız referans ayarlarınız değişmediği sürece verdiğiniz kiloları tehlike olarak algılayacak kalıcı kilo kaybı imkansız hale gelecektir.
İşte beyniniz de motamot bu biçimde çalışır. Artık zayıflama hapları, atlanan öğünler ve kardiyo idmanlarının neden kalıcı bir tesir yapmadığını daha güzel anlayabilirsiniz. Şayet referans aralığınızın dışına çıktıysanız beden hızlı kilo verme durumunu bir tehdit olarak algılar, kilo verdikçe aç hissetmeye başlamanız ve gitgide halsizleşmeniz bundan kaynaklanır. Kısaca bedeniniz istemediğiniz kiloları olağan kıymetler olarak algılamış; siz ise efor göstererek bu pahaları değiştirmeye çalışıyorsunuz. Bu uğraşla bir müddet sonra bedenin kilo verme direnci kırılıyor.
Kolombiya Üniversitesi’nden Dr. Rudy Leibel beden yükünün yüzde 10’unu kaybeden bireylerin uzun müddettir tıpkı kiloda olanlara kıyasla 250-400 kalori daha az yaktığını tespit etmiştir. Bu nedenle kalıcı kilo vermek için metabolizmanın yeni duruma adapte edilip bir manada termostat ayarlarının revize edilerek bilinçaltının metabolizma suratı konusunda uyarılması gerekir.
Bedeniniz Mi, Hisleriniz Mı Aç?
Biz psikologlar yeme alışkanlıkları konusunda insanları iki kümeye ayırıyoruz; bedensel açlık çekenler ve duygusal açlık çekip bunu yemek yemeyi kısıtlayarak yani irade yoluyla denetim etmeye çalışanlar. Birinci kümeye içgüdüsel yiyenler, ikincisine ise denetimli yiyenler yani diyet yapma yoluna gidenler diyebiliriz.
Sezgisel olarak yiyenlerin şahsî özelliklerine baktığımızda kendileriyle daha barışık, hislerini daha kolay söz edebilen ve bağ ve irtibatlarında daha istikrarlı davranan bireyler olduklarını söyleyebiliriz. Denetimli yiyenlerin ise sağlıklı beslenme rutinlerini etkilendikleri bir imaj ya da hissin uyarımı ile bozarak ayaklarını frenden çekip gaza basmaları ve kaza yapma riskleri fazladır. Bir dilim baklava birden bir yahut iki porsiyon tatlıya dönüşür. Suçluluk, güvensizlik, mutsuzluk da işin içine girdiğinde çok yeme dileği denetimi tekrar ele alır ve kilo verme konusunda içinden çıkılmaz bir kısır döngü meydana gelir.
Diyete Ne Kadar Erken Yaşta Başlanılırsa Kilo Almaya Yatkınlık O Kadar Fazla Olur
Bilimsel araştırmalara nazaran ergenlik çağında diyet yapan bayanlar; ülkü kilolarını belirli bir süreç içinde korumuş olsalar dahi denetimle öğrenilen diyet yapma alışkanlığı nedeniyle beş yıl içinde denetimsiz yeme alışkanlıkları geliştirmeye ve fazla kilo sorunu yaşamaya üç kat daha yatkın olmaktadır. Tüm bu çalışmalar göstermektedir ki; kilo alımını tetikleyen faktörler tıpkı vakitte yeme bozuklukları ve bunlarla irtibatlı kimi öteki rahatsızlıkların gelişimine de yer hazırlamaktadır.
Diyet yapan her kişi kaybedilen kilolar sonrası ulaşılan beden tartısını korumak için “kısıtlanmış bilinç” ile yani alışkanlıklarını denetim etme güdüsüyle yaşar. Kişinin zihnen zayıf oldu bir anda bu dürtü sistemi ziyan görür ve kilo alma süreci yine başlar. Diyet yaptıktan beş yıl sonra birçok kişi vermiş olduğu kiloları geri alır. Hatta bu bireylerin yüzde 40’ı kaybettiğinden daha fazla kilo alabilmektedir. Bu bilgilerden hareketle diyet yapmanın uzun vadede kilo alma mümkünlüğünü arttırdığını söyleyebiliriz.
Mutsuzsanız Daha Çok Acıkır ve Doyuma Daha Uzun Müddette Ulaşırsınız
İçgüdüleri baskılanmış ve tabiatlarından kopartılmış canlılar mutsuz olurlar. Tabiatta kendi halinde yaşayan hiçbir canlı obez değildir, fakat evcilleştirilen hayvanlar mutsuzluk ve kıstırılmışlık duygusu sonucu obez olabilirler. Mutsuzluk; duygu durum bozukluğu ve yeme bozukluklarını beraberinde getirir. Acıkmadığı halde yemek yiyen ve tatmin hissini oral yolla doyuma ulaştıran bir kişi vücudunun verdiği sinyalleri duyamaz hale gelir. Sinyal sistemi ve daha sonra termostat bozulur. Yalnızca ve yalnızca dikkatinizi yediklerinize ve hissettiklerinize verip yeme denetiminizi içgüdülerinizle işbirliği yaptırabilir ve ne vakit durmanız gerektiğini yine öğrenmeye başlayabilirsiniz. Bu öğrenilen şey, aslında bilinçaltınızın bildiği fakat vakitle baskılanarak unuttuğu bir davranıştır.
Psikologlarla İşbirliği Yapan Diyetisyenler Tahlil Üretme Daha Başarılı Olur
Diyetisyenler bireylerin ruhsal durumlarının tesiri ve süregelen alışkanlıklarla oluşturdukları yeme bozukluklarıyla ilgilenmeyi genelde atlar, ne yapması ve yapmaması gerektiğini direkt söyleyip bireyleri iradeleriyle başbaşa bırakırlar. Hekimler şahsa fakat kilo vermesi gerektiğini söylüyor, kilo vermediği takdirde sıhhat parametrelerindeki iniş çıkışların ilaçlarla denetim edilemeyeceğine dikkat çekiyorlar.
Haydi şu gerçekle yüzleşelim: Diyetler işe yaramıyor. Sağlıklı beslenme algısı da şuurlu bir eforla oluşmuyor. Pekala, neden daima tıpkı şeyi yaparken farklı sonuçlar elde etmeyi bekliyoruz? Bir otomobil çamura saplandıysa daha fazla gaza basarak çıkmaya çalışmak motoru da riske atmaz mı?
Diyet yapmak en güzel ihtimal ve sonuçlar düşünüldüğünde bile vakit ve güç kaybıdır. Motivasyona dayalı diyet er ya da geç motivasyon yetersizliğinden ötürü bozulacaktır. O halde neden diyete sadık kalmak için harcadığımız enerjiyi diyet dışı tahlillere ayırmıyor ve istemediğimiz sonuçların bize kendimizi inançsız, hatalı, ve ümitsiz hissettirmelerine müsaade veriyoruz?
Kendisiyle Barışık Olan Diyete Muhtaçlık Duymaz
Diyet yapanlara aç hissettiklerinde yiyebileceklerini söyleseydik ne olurdu? İştahlarından korkmak yerine iştahı yönetebilmeyi öğretseydik ve öğrendiklerini kısıtlama şuuruyla değil içgüdüleriyle ilişkilendirerek sistemin doğal akışından yararlanabilselerdi nasıl olurdu?
Bu yazının telif hakkı Adil Maviş’e aittir. Kaynak gösterilerek yayınlanabilir. Makaledeki bilgilere dayanarak rastgele bir teşhis ve tedavi uygulanamaz. Adil Maviş kendi geliştirdiği ve kişinin içsel dinamiklerini en üst düzeyde kullanılabilmesine dayalı koçluk ve ferdî danışmanlık hizmeti vermektedir. Bu bağlamda alacağınız hizmet teşhis ve tedavi kapsamında değildir.
